Stávvaliidda máhttit juohkit sániid lea oalle dárbbašlaš go galgá čállit sámegiela.
Suomagiela álgooahpahusas lea stávvaljuohkin leamaš hirbmat dábálaš. Sihke čállima ja lohkama leat oahpahan stávvaliiguin. Seamma prinsihpa berrešii atnit maiddái sámegiela lohkan- ja čállinoahpahusas. Ággan dasa lea ahte sámegielas leat ollu guhkes sánit, guovddáškonsonánttaid dássemolsašupmi nubbi.
Muhtin stávvaljuoguid lea váddáseabbo go earáid gullat. Dalle lea buorre vuohki guldalit movt njálmmi siste leat njuovčča, bánit ja vuoiŋŋanas go olle stávvala lohppii. Jus mat it dieđe sihkkarit galgá go leat -lg- vai -lgg- go galggat čállit mun vuolggán. Dalle dajat sáni vuosttaš stávvala, /vuolg-/. Go ollet vuosttaš stávvala lohppii, de bisánat ja guldalat njálmmis movt lea vuoiŋŋanas. Vuoiŋŋanas lea bisánan, ja ii gullo jietna ge. Njuovčča lea maŋŋeguomi vuostá, nu go juo lea go dadjá -g-. Dát mearkkaša ahte ovddit stávvala loahpas lea -g-, nappo lea vuosttaš stávval vuolg-, ja nubbi stávval lea -gán.
Jus geahččalat baicca mun vulgen, de oainnát ahte boađus lea earalágán. Go ollet vuosttaš stávvala lohppii, de gulat ahte vuoiŋŋanas boahtá, ja lea maid jietna. Njuovčča lea l-posišuvnnas.
Mu vásáhus lea ahte mánát dávjá dárbbašit eambbo hárjehallat stávvaljuohkima gullat dalle go vuoiŋŋanas bissehuvvo vuosttaš stávvala loahpas, degomat b, c, č, d, g, k, p, t, z, ž. Orru ahte jiena gullan lea meastta áidna strategiija čállimii. Muhto fas go leat fuobmán movt njálmmi siste sáhttá guldalit jietnadagaid - ja oidnet oktavuođa čállingillii - de manná geahppaseappot hárjehallat čállit.
15. juni 2011
Geahččalatta mis dán - Båmma
Dá lea neahttasiidu mas beasat oahppat muhtin lullisámegielsániid. Oahpponeavvu lea jurddašuvvon várra lullisámegiela oahpahalliid váste, muhtin sániid hárjehallat. Sánit leat bohccuid, eanadagaid, ja duodjenamahusat. Sáhtát guldalit lohkkojuvvon sániid vel.
Guldal, geahča ja loga - de oainnát ahte davvisámegielas ja lullisámegielas leat ollu ovttaláganvuođat, vaikko hupmangielaiguin lea váttis gulahallat.
Guldal, geahča ja loga - de oainnát ahte davvisámegielas ja lullisámegielas leat ollu ovttaláganvuođat, vaikko hupmangielaiguin lea váttis gulahallat.
Sáhkavuorut sámegillii - ja sámegiela ovddideapmi
Maŋemus beivviid lea NRK Sápmi lokten ášši go sámegielat sámediggeáirasat hupmet dárogiela Sámedikki sárdnestuolus. Mun maid imaštalan giellaválljema. Dieđusge, dárogielat áirasat han gal fertejit dárustit, ii dan sáhte vuordit ahte sii beaivvis nubbái ohppet sámegiela. In imaštala dan ge jus Áili Keskitalo ja Ann Mari Thomassen ákkastallaba ahte ferteba dárustit go lea sáhka váttis áššiin. Na... veahá gal suoli imaštalan, muhto dohkkehan sudno ákkastallama. Mii dáidit buohkat geahččalan amas gillii čilget áššiid maidda eat riekta gávnna sániid. De gal lea álkit dorvvastit dan gillii maid máhttá bures. De gal liikojin Laila Susanne Vars jurdagii ahte galgá hupmat nu ahte áhkku maid ipmirda, ja dieđusge sámegillii. Die leat muhtin sámediggeáirasat geat leat almmolaččat dadjan juoidá sin giellaválljema birra.
Lea ge deaŧalaš muitit rámidit sin geat duođaid dollet sáhkavuoruideaset sámegillii, juohke háve, beroškeahttá áššis. In leat čuvvon dárkilit Sámedikki dievasčoahkkimiid, nu ahte in sáhte maidege jietnadit dan birra gii dahká nu ja gii ii. Muhto sii leat mielde čájeheame álbmogii ahte sámegillii sáhttá áššiid ovddidit, ja ođđa vuogádagaid ásahit. Eai dáidde ieža dan birra jurddašan, eai várra earát ge, ahte sii leat nuppiid giellamodeallat.
Movt jur giellamodeallan?
Sámegiella lea hálddahusgiellan ja politihkkengiellan oalle ođđaáigásaš. Dat lea ovdal váldán, ja ain dál váldá majoritehtagielain ovdamearkkaid movt galgá dadjat dihto áššiid vai šaddá čielggas nuppiide mii oaivvilduvvo. Go sámegielat áirras dadjá juoidá sámegillii de dát čájeha ahte sámegillii maid sáhttá hálddašit ja mearridit. Lokte giela árvvu. Ja jus deaivá vel hui vuohkkasit dadjat, de soaitá dát dadjanmálle adnot nuppes ovdamearkan dasa movt dien ášši sáhttá dadjat, nu ahte šaddá čielggasin (ja čielga sámegillii). Ja go boahtá čálalaččat, de lea vel buoret vejolašvuohta ahte dadjanvuohki cieggá vuos hálddahusbargiide, ja nu gilvojuvvo earáide maid. Buohkat geat leat čállán reivviid, áššebáhpiriid dahje fágateavsttaid leat máŋgii jurddašan movt duon dahje dán sáhttá dadjat. Dávjá ohcet girjjiin maid vuogas ovdamearkkaid. Ja jorgaleaddjit goit álo leat sátne- ja dadjanmálleozus.
Juste seamma proseassa dáhpáhuvvá dárogielagiid gaskkas ja dárogillii maid. Erohus lea dušše ahte dárogiela dadjanvugiid ovdamearkkaid gávdná juohke sajis. Ja dadjanvugiid ja sániid oahpahallagohtet dárogielat mánát dallánaga go leat oahppan vuosttaš sániid lohkat. Juohke skuvlagirjjis maid sii lohket, de ohppet sii ođđa sániid ja dadjanvugiid. Omd. ii boađe automáhtalaččat dárogielat mánáide ahte mii lea sirkel, kvadrat, bergart, lungeblære. Sii fertejit daid sániid oahppat dárogillii, seammaládje go sámegielat mánát galggaše daid oahppat sámegillii.
Erohus lea vuosttažettiin dat ahte go dárogielat máná oahppodiibmu lea nohkan, ja son manná olggos uvssas, de leat sus máŋga milliovnna vejolašvuođa fas lohkat sániid juogo iežaset oahppogirjjis dahje eará dárogielat girjjis dahje interneahttasiiddus man lea fuobmán lohkagoahtit. Go sámegielat mánná lea oaidnán sániid gierdu, dássesiiddot njealječiegat, báktešládja, geahpesbullji ja son lea mannan uvssa olggos - ja oahpaheaddji sihkkon távvala - de ii dáidde sániid šat oaidnit. Jus mánás lea dat lihkku ahte lea oahppogirji masa dát sánit leat čállon, de dieđusge beassá das logadit dan. (Jus gille maŋŋel skuvlla lohkat oahppogirjji) Vátnásat leat dat girjjit main sámegillii dáid birra čilgejuvvojit muđui. Sis leat váile logenáre vejolašvuođa deaivvadit sániin maŋŋel go leat oahppan daid. (Ok, in leat lohkan juste galle, muhto unnán leat goit.)
Lea go imaš go váhnemat bihkot váttisin sámegielat oahppogirjjiid? Lea go imaš go oahppit lohket váttisin sámegielsániid?
Eat leat mii sámit nu ollugat ahte sáhttit dodjit earáide ovddidit sámegiela. Mun ja don (dahje dii) gii dán logat, mii dat fertet dan ovddidit. Juohkehaš máhttá ja sáhttá dan dahkat. Sámedikkepolitihkkárat geat sámástit almmolaččat, barget buoridit sámegiela árvvu, dušše dainna go hupmet sámegiela. Dáhttu šaddá dahkun.
Earret eará geahččalan dáinna bloggain oažžut sámegiela oidnosii. Leat vel moadde eará bloggejeaddji geat dan dahket. Sin lean bidjan juo iežan bloggalistui. Sávvamis dađistaga gávnnan eambbo bloggejeddjiid geat čállet sámegillii.
Lea ge deaŧalaš muitit rámidit sin geat duođaid dollet sáhkavuoruideaset sámegillii, juohke háve, beroškeahttá áššis. In leat čuvvon dárkilit Sámedikki dievasčoahkkimiid, nu ahte in sáhte maidege jietnadit dan birra gii dahká nu ja gii ii. Muhto sii leat mielde čájeheame álbmogii ahte sámegillii sáhttá áššiid ovddidit, ja ođđa vuogádagaid ásahit. Eai dáidde ieža dan birra jurddašan, eai várra earát ge, ahte sii leat nuppiid giellamodeallat.
Movt jur giellamodeallan?
Sámegiella lea hálddahusgiellan ja politihkkengiellan oalle ođđaáigásaš. Dat lea ovdal váldán, ja ain dál váldá majoritehtagielain ovdamearkkaid movt galgá dadjat dihto áššiid vai šaddá čielggas nuppiide mii oaivvilduvvo. Go sámegielat áirras dadjá juoidá sámegillii de dát čájeha ahte sámegillii maid sáhttá hálddašit ja mearridit. Lokte giela árvvu. Ja jus deaivá vel hui vuohkkasit dadjat, de soaitá dát dadjanmálle adnot nuppes ovdamearkan dasa movt dien ášši sáhttá dadjat, nu ahte šaddá čielggasin (ja čielga sámegillii). Ja go boahtá čálalaččat, de lea vel buoret vejolašvuohta ahte dadjanvuohki cieggá vuos hálddahusbargiide, ja nu gilvojuvvo earáide maid. Buohkat geat leat čállán reivviid, áššebáhpiriid dahje fágateavsttaid leat máŋgii jurddašan movt duon dahje dán sáhttá dadjat. Dávjá ohcet girjjiin maid vuogas ovdamearkkaid. Ja jorgaleaddjit goit álo leat sátne- ja dadjanmálleozus.
Juste seamma proseassa dáhpáhuvvá dárogielagiid gaskkas ja dárogillii maid. Erohus lea dušše ahte dárogiela dadjanvugiid ovdamearkkaid gávdná juohke sajis. Ja dadjanvugiid ja sániid oahpahallagohtet dárogielat mánát dallánaga go leat oahppan vuosttaš sániid lohkat. Juohke skuvlagirjjis maid sii lohket, de ohppet sii ođđa sániid ja dadjanvugiid. Omd. ii boađe automáhtalaččat dárogielat mánáide ahte mii lea sirkel, kvadrat, bergart, lungeblære. Sii fertejit daid sániid oahppat dárogillii, seammaládje go sámegielat mánát galggaše daid oahppat sámegillii.
Erohus lea vuosttažettiin dat ahte go dárogielat máná oahppodiibmu lea nohkan, ja son manná olggos uvssas, de leat sus máŋga milliovnna vejolašvuođa fas lohkat sániid juogo iežaset oahppogirjjis dahje eará dárogielat girjjis dahje interneahttasiiddus man lea fuobmán lohkagoahtit. Go sámegielat mánná lea oaidnán sániid gierdu, dássesiiddot njealječiegat, báktešládja, geahpesbullji ja son lea mannan uvssa olggos - ja oahpaheaddji sihkkon távvala - de ii dáidde sániid šat oaidnit. Jus mánás lea dat lihkku ahte lea oahppogirji masa dát sánit leat čállon, de dieđusge beassá das logadit dan. (Jus gille maŋŋel skuvlla lohkat oahppogirjji) Vátnásat leat dat girjjit main sámegillii dáid birra čilgejuvvojit muđui. Sis leat váile logenáre vejolašvuođa deaivvadit sániin maŋŋel go leat oahppan daid. (Ok, in leat lohkan juste galle, muhto unnán leat goit.)
Lea go imaš go váhnemat bihkot váttisin sámegielat oahppogirjjiid? Lea go imaš go oahppit lohket váttisin sámegielsániid?
Eat leat mii sámit nu ollugat ahte sáhttit dodjit earáide ovddidit sámegiela. Mun ja don (dahje dii) gii dán logat, mii dat fertet dan ovddidit. Juohkehaš máhttá ja sáhttá dan dahkat. Sámedikkepolitihkkárat geat sámástit almmolaččat, barget buoridit sámegiela árvvu, dušše dainna go hupmet sámegiela. Dáhttu šaddá dahkun.
Earret eará geahččalan dáinna bloggain oažžut sámegiela oidnosii. Leat vel moadde eará bloggejeaddji geat dan dahket. Sin lean bidjan juo iežan bloggalistui. Sávvamis dađistaga gávnnan eambbo bloggejeddjiid geat čállet sámegillii.
12. juni 2011
Movt sápmelaš gullá
Sámegielas lea gullat sátni mas leat máŋga mearkkašumi. Nu ii leat buot eará gielain. Muhtin vierrogielaide daddjošii gullan auditiivvalaš, kinestehtalaš dahje taktiila dovddan. Auditiivvalaš dovdda lea dat maid beljiiguin gullá, dábálaččat juogalágan jietna. (Balánsa maid lea beljiid siste, muhto gohčoduvvo earán dovddan.)
Kinestehtalaš dovdda lea dat go mii gullat movt min lahtut leat, sihke movt lahtut leat eará lahtuid ektui ja movt dat lihkadit, namalassii dehkiid ja suonaid lihkastagat. Balánsa lea maid kinestehtalaš dovdda. (Ja dál leat dat bealjit maid mielde.) Taktiila dovdda fas lea go mii gullat liikkiin (dahje omd. njálmme siste) go juoga midjiide guoská.
Go olmmoš gullá bákčasa, de in dieđe sihkkarit manin dovddan dan gohčodit eará gielaide. Muhto sámegillii gullá go omd. čoavji lea bávččas, dávttit dahje deahkit bávččastit. Bákčasat leat maid oba máŋggaláganat, muhto dan birra gal ferte eambbo čállit eará teavsttas.
Kinestehtalaš dovdda lea dat go mii gullat movt min lahtut leat, sihke movt lahtut leat eará lahtuid ektui ja movt dat lihkadit, namalassii dehkiid ja suonaid lihkastagat. Balánsa lea maid kinestehtalaš dovdda. (Ja dál leat dat bealjit maid mielde.) Taktiila dovdda fas lea go mii gullat liikkiin (dahje omd. njálmme siste) go juoga midjiide guoská.
Go olmmoš gullá bákčasa, de in dieđe sihkkarit manin dovddan dan gohčodit eará gielaide. Muhto sámegillii gullá go omd. čoavji lea bávččas, dávttit dahje deahkit bávččastit. Bákčasat leat maid oba máŋggaláganat, muhto dan birra gal ferte eambbo čállit eará teavsttas.
Abonner på:
Innlegg (Atom)